Monumentalny projekt literatury wspomnieniowej pod redakcją naukową dr hab. Joanny Lisek.
Szerzej o serii na stronie.
Celem projektu jest wprowadzenie żydowskiej literatury wspomnieniowej jako ważnego, a wciąż niemal nieznanego źródła do polskiego obiegu naukowego i literackiego oraz zintegrowanie tego korpusu z obecną wiedzą na temat historii i kultury Polski. Może on zostać zrealizowany poprzez spójnie opracowaną edycję starannie dobranych dzieł reprezentatywnych dla możliwie najdłuższego okresu i dla środowisk możliwie najbardziej zróżnicowanych kulturalnie, językowo, społecznie oraz regionalnie. Kultura Żydów polskich miała na przestrzeni dziejów heterogeniczny charakter i założeniem projektu jest uwzględnienie i pokazanie tej różnorodności.
W projekcie uwzględnione zostaną dzieła kanoniczne, czyli te, które już rozpoznane zostały jako istotne i funkcjonują w obiegu badawczym i czytelniczym, ale nie w języku polskim (np. pamiętniki warszawskiego właściciela kawiarni Jechezkiela Kotika, którego wspomnienia dostępne są w jidysz, po hebrajsku, angielsku i rosyjsku, ale nie po polsku). Jednak zdecydowana większość planowanych tłumaczeń to wspomnienia, które nie były jeszcze przełożone na żaden język (np. fundamentalny tekst Abrahama Gottlobera), a są też takie, które pozostają do dzisiaj w rękopisach (np. Diwrej bina, pamiętnik XVIII-wiecznego kupca Dow Bera Birkenthala z Bolechowa, wspomnienia Adele von Mieses, czy dzienniki Sary Szenirer, ważnej reformatorki religijnej z Krakowa). Niektóre z nich funkcjonują w obiegu języka oryginału, a nawet stały się dziełami kanonicznymi, jednak wiele zostało zapomnianych pomimo wartości poznawczych i literackich, jakie ze sobą niosą.
Wybrani autorzy prezentują różne warstwy społeczne, są wśród nich zarówno kobiety jak i mężczyźni, osoby o różnym typie i stopniu wykształcenia, religijności i osadzenia w tradycyjnej kulturze żydowskiej, mieszkańcy wielkich miast i małych miasteczek, osoby znane i takie, które nie wyróżniały się czymś szczególnym, ale ich wspomnienia dostarczają wielu ważnych informacji z zakresu obyczajowości i historii życia codziennego, a niekiedy bezcennych informacji o wielkich wydarzeniach historycznych, w których przyszło im uczestniczyć (np. zupełnie nieznane polskim historykom wspomnienia Ja’akowa Lewina z powstania listopadowego). Dobór pamiętników przewidzianych do wydania ma zapewnić serii jako całości reprezentatywność uwzględniającą różnorodność doświadczeń i postaw, dlatego bardzo istotne jest, aby tę inicjatywę rozpatrywać nie w tylko kontekście wartości pojedynczych dzieł, ale ich miejsca w całej serii, pośród i w relacji z innymi pozycjami.
Jedną z cech specyficznych kultury żydowskiej jest jej wielojęzyczność. Ważnym założeniem projektu jest uwzględnienie dzieł w różnych językowach, a co za tym idzie z różnych obszarów i obiegów kulturowych. Społeczność żydowska żyjąca przez wieki na ziemiach polskich nie była jednorodna kulturowo, dzieliła się na grupy w zależności od: terenu zamieszkania i używanego dialektu (np. Litwacy, Żydzi galicyjscy itd.), projekt będzie uwzględniał to zróżnicowanie. Projekt uwzględni też zjawisko stopniowej akulturacji i pojawienie się w obiegu kultury żydowskiej języków większościowych: polskiego, niemieckiego i rosyjskiego.
Seria wyróżnia się reprezentatywnością geograficzną. W korpusie znajdą się dzieła pisane przez Żydów z centralnej Polski, Wielkopolski, Galicji, Wołynia, Podola, Polesia, Ukrainy, Białorusi i Litwy, a więc wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej. Przy wyborze nie kierowaliśmy się miejscem ich powstania, lecz obszaru, którego dotyczą, a wybór dokonywany był w taki sposób, aby uwzględnić dzieła, które mają odniesienie do szeroko rozumianych obszarów, historii i kultury polskiej tych ziem. Kultura: W projekcie reprezentowane są dzieła obejmujące nie tylko wszystkie języki i regiony Żydów polskich, ale też różne grupy kulturowe, religijne czy polityczne. Wśród autorów znajdują się przedstawiciele różnych nurtów judaizmu (chasydzi, misnagdzi, maskile, Żydzi świeccy, przedstawiciele ortodoksji i nurtów liberalnych), preferencji politycznych (bundowcy, syjoniści, agudowcy, liberałowie, konserwatyści, ugodowcy itd.), czy opcji kulturalnych. Korpus ma odzwierciedlać tę różnorodność. Czas: W projekcie uwzględniamy dzieła od najstarszych rabinicznych tekstów para-pamiętnikarskich z początku XVII wieku aż po prace powstałe w połowie XX wieku. Szczególny nacisk został położony na należyte uwzględnienie literatury dawnej, z XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, która w polskich studiach żydowskich jest często marginalizowana. Naturalną cezurą końcową jest Zagłada i jej bardzo bogata literatura wspomnieniowa. Tzw. literatura Zagłady stanowi naszym zdaniem część odrębnej całości, stosunkowo dobrze reprezentowanej w języku polskim. Nie znaczy to jednak, że w naszym wyborze nie znajdują się teksty powstałe po II wojnie światowej, na których kształt zawsze ma wpływ świadomość bądź doświadczenie Zagłady. Nacisk położyliśmy jednak na teksty, które opisują życie żydowskie przed Zagładą. Najwcześniej powstały tekst znajdujący się w naszym kanonie pochodzi z roku 1613, najpóźniejszy zaś jest z 1955 roku.